Prawo odmowy składania zeznań
Prawo odmowy składania zeznań
Odmowa składania zeznań w postępowaniu karnym jest wyjątkiem od zasady przewidzianej w art. 177 Kodeksu postępowania karnego, że każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania.
W kontekście odmowy składania zeznań możemy wymienić kilka kategorii osób i okoliczności, w których można liczyć na skorzystanie z tego prawa. Jednakże, dzisiejszy wpis na blog dotyczy zeznań składanych w postępowaniu karnym przez osobę najbliższą jako świadka, a to zgodnie z art. 182 § 1 Kodeksu postępowania karnego.
Komu przysługuje prawo odmowy składania zeznań?
Do tego kręgu należą najbliżsi dla oskarżonego. W myśl przepisu art. 115 § 11 k.k., osobami najbliższymi są: małżonek, wstępni (rodzice, dziadkowie), zstępni (dzieci, wnuki), rodzeństwo, powinowaci w tej samej linii lub stopniu (teściowie etc.), pasierbowie, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.
Jednakże, należy zwrócić uwagę na kilka kwestii doprecyzowanych przede wszystkim poprzez praktykę sądową, otóż:
- w wypadku małżeństwa i przysposobienia prawo odmowy zeznań istnieje także po ustaniu małżeństwa lub przysposobienia;
- jeżeli narzeczona oskarżonego nie pozostaje we wspólnym z nim pożyciu, to nie jest osobą najbliższą dla oskarżonego;
- przysługujące powinowatemu (teść, synowa etc.) prawo odmowy zeznań trwa także po rozwodzie z oskarżonym;
Kiedy oświadczyć, że jako świadek nie chcemy zeznawać?
O tym, że chcemy z tego prawa skorzystać, należy oświadczyć nie później niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym. Wówczas poprzednio złożone zeznanie (np. w prokuraturze) nie może służyć za dowód ani być odtworzone. Jednakże, świadek, który skorzystał z prawa odmowy zeznań, może zmienić decyzję w tej kwestii i złożyć zeznania zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i przed sądem. Wolno przesłuchać świadka, który początkowo skorzystał z przysługującego mu prawa odmowy zeznań i uchylił się od zeznań, lecz następnie postanowił złożyć zeznania (wyr. SN z 13 VI 1979 r., II KR 147/79, nie publ.).
Jaki jest zakres odmowy zeznań?
Odmowa zeznań dotyczy całości zeznań, co oznacza, że osoba najbliższa w ogóle nie występuje w sprawie w charakterze świadka ale trzeba pamiętać o tym, że w przypadku gdy świadek odmówił zeznań na podstawie art. 182 § 1, nie ma przeszkód, by na okoliczności, o których miał zeznawać, przesłuchać innych świadków, którzy je znają od tej osoby. (SN z 10 III 1971 r., IV KR 16/71, OSNKW 1971, nr 9, poz. 131).
Osoba najbliższa nie ma obowiązku uzasadniać swego stanowiska tzn. dlaczego odmawia składania zeznań, a sąd nie ma prawa ustalać lub oceniać motywów takiej decyzji świadka (SN I KR 329/80, OSNKW 1981, nr 6, poz. 37).