Zatrzymanie

Na wstępie należy zwrócić uwagę, że istotne z punktu widzenia stosowania środków przymusu karnego jest zatrzymanie osoby podejrzanej, uregulowane w art. 244 i nast. Kodeksu postępowania karnego. Jednakże, wymieniamy także zatrzymanie porządkowe (prewencyjne), zatrzymanie penitencjarne (w przypadku np. zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności), zatrzymanie administracyjne (np. do wytrzeźwienia) oraz chwilowe (np. do wylegitymowania).

Zatrzymanie może dotyczyć podejrzanego, czyli osoby, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. Jednakże, wystarczy status nie koniecznie ?podejrzanego? a jedynie ?osoby podejrzanej?.

Podstawy do dokonania zatrzymania osoby podejrzanej są dość jednoznaczne: osoba popełniła przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie przyspieszonym.

Ważne jest to, że wystarczy uzasadnione przypuszczenie wystąpienia w/w przesłanki. Uzasadnione przypuszczenie to przekonanie oparte na konkretnych dowodach, co prawda nie takich, które świadczą o pewności tego, że dana osoba popełniła przestępstwo, i nie jest to duże prawdopodobieństwo, graniczące z pewnością, ale nie jest to też przypuszczenie mające oparcie tylko w intuicji. To przypuszczenie dotyczy nie tylko faktu popełnienia przestępstwa, ale także, co oczywiste, osoby sprawcy (tak w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka ? zob. Bernatowicz przeciwko Polsce, decyzja z 12 stycznia 2010 r., skarga nr 69122/01, Przegląd Orzecznictwa Europejskiego Dotyczącego Spraw Karnych 2010, nr 1-2, s. 14-16).

Przede wszystkim, zatrzymanego należy poinformować o przyczynach zatrzymania. Ponadto, należy wysłuchać go (to nie jest przesłuchanie), a także poinformować o prawie do skorzystania z pomocy adwokata.

Kontakt z adwokatem będzie możliwy tylko wtedy, gdy zatrzymany tego zażąda od organu stosującego zatrzymanie. Jeżeli w okresie zatrzymania przedstawiony zostanie zarzut popełnienia przestępstwa pełnomocnik uzyska status obrońcy.

Niezwłoczny kontakt z adwokatem powinien zostać umożliwiony tak szybko po zatrzymaniu, jak to jest, z technicznego punktu widzenia, wykonalne (SN III KK 64/11, OSNKW 2012, nr 1, poz. 9).

Forma kontaktu z adwokatem to każdy sposób porozumiewania dostępny w miejscu przebywania osoby zatrzymanej: telefon, telefaks, e-mail, czy też pismo sporządzone przez zatrzymanego.

Ustawa wyraźnie stwierdza, że jest to kontakt z jednym adwokatem (w sensie jednocześnie) nawet jeżeli zatrzymany, jako oskarżony (podejrzany), ma dwóch lub trzech obrońców.

Uprawnienie dokonującego zatrzymanie, że będzie obecny w czasie bezpośredniej rozmowy zatrzymanego z adwokatem, jeszcze do niedawna nie miało charakteru wyjątkowego, Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 11 grudnia 2012 r. K 37/11 uznał jednak art. 245 §1 za niezgodny z art. 42 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, przez to, że nie wskazuje przesłanki, której zaistnienie uprawnia zatrzymującego do obecności przy rozmowie zatrzymanego z adwokatem, stanowiąc jednocześnie, że przepis ten w części traci moc obowiązującą z upływem 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw RP (Prok. i Pr. 2013, nr 5, poz. 55). W konsekwencji ustawa z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy ? Kodeks postępowania karnego (Dz. U. poz. 1282) wprowadziła przesłankę, od której spełnienia uzależnione jest zastrzeżenie przez zatrzymującego, że będzie obecny przy rozmowie zatrzymanego z adwokatem.

Dopuszczalne jest to wyłącznie ?w wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami?. Wskazuje ona jednoznacznie, że obecność zatrzymującego powinna być podyktowana wyłącznie koniecznością zabezpieczenia prawidłowego toku czynności podejmowanych w związku z zatrzymaniem. Obecność zatrzymującego może bowiem utrudniać zatrzymanemu realizowanie w mającym się toczyć albo już toczącym się postępowaniu prawa do obrony. (Komentarz aktualizowany do art. 1-424 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego Dz.U.97.89.555, Paprzycki Lech K. (red.), Grajewski Jan, Steinborn Sławomir).

Zatrzymanego należy natychmiast zwolnić, gdy ustanie przyczyna zatrzymania, a także jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przez uprawniony organ nie zostanie on przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania; należy go także zwolnić na polecenie sądu lub prokuratora.

W praktyce wygląda to tak, że w ciągu tych 48 godziny funkcjonariusze powinni przedstawić zarzuty, prokurator powinien przesłuchać, sporządzić wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania i przetransportować zatrzymanego do właściwego miejscowo sądu rejonowego w celu tzw. przedstawienia.

Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania.

Zatem maksymalny czas zatrzymania to 72 godziny.