Współwłasność oznacza, że konkretna rzecz należy niepodzielnie do wszystkich współwłaścicieli. Niepodzielność oznacza, że każdemu ze współwłaścicieli przysługuje prawo do całej rzeczy, a nie do jej części odpowiadającej udziałowi.
Poniżej istotne zagadnienia dotyczące współwłasności.
W literaturze podkreśla się, że naturę prawa współwłasności określają trzy cechy: jedność przedmiotu, wielość podmiotów i niepodzielność wspólnego prawa.
Jedność przedmiotu oznacza, iż jest nim ta sama rzecz. Jest nim określona, konkretna rzecz a nie zbiór rzeczy.
Wielość podmiotów polega na tym, że wspólne prawo należy do kilku osób, co najmniej dwóch.
Natomiast niepodzielność wspólnego prawa oznacza, że każdy z współuprawnionych ma prawo do całej rzeczy, a nikt nie ma prawa do jej wyodrębnionej części fizycznej.
Występują dwa rodzaje współwłasności:
Współwłasność ułamkowa może powstać między innymi na podstawie czynności prawnej, na przykład kilka osób kupuje jedną rzecz bądź gdy kilku spadkobierców odziedziczy spadek. Współwłasność ułamkowa polega na tym, że udział każdego współwłaściciela we wspólnym prawie jest określony kwotowo ułamkiem. Ułamek ten bowiem określa zakres uprawnień współwłaściciela w stosunkach zarówno zewnętrznych jak i wewnętrznych wobec innych spadkobierców.
Współwłasność łączna związana jest z innym stosunkiem prawnym o charakterze osobistym, względem którego pełni służebną rolę. Współwłasność łączna może powstać tylko z określonych stosunków prawnych na podstawie przepisów regulujące te stosunki. Charakter w tej współwłasności jest bezudziałowy i dlatego współwłaściciel nie może rozporządzać swoim prawem dopóki trwa współwłasność łączna. Najpowszechniejszym przykładem współwłasności łącznej jest ustawowa wspólność małżeńska.
Domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe. Jednak jest to domniemanie wzruszalne, gdyż obowiązuje ono do chwili wskazania, że udziały nie są równe. Natomiast do chwili obalenia domniemania równości udziałów, współwłaściciele mają równe prawa i obowiązki.
Do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. W braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli.
Natomiast do czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli. W braku takiej zgody każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności.
Każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Uprawnienie to może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż lat pięć. Jednakże w ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na dalsze lat pięć. Przedłużenie to można ponowić.
Zniesienie współwłasności ma na celu likwidacje stosunku prawnego, jaki łączy współwłaścicieli, w sytuacji braku porozumienia między nimi. Każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.
Jeżeli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne. Natomiast przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi.
W przypadku wystąpienia rzeczy , której nie daje się podzielić, może być ona przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana. Jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W razie rozłożenia dopłat i spłat na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat dziesięciu. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd na wniosek dłużnika może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych.
W przypadku złożenia wniosku o sądowy podział współwłasności podlega on opłacie w wysokości 1000 zł, a jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt zniesienia współwłasności opłata jest niższa i wynosi 300 zł.